Istniały następujące podstawowe odmiany tego herbu:

W polu błękitnym podkowa złota ocelami do góry, w niej krzyż kawalerski złoty. W klejnocie nad hełmem w koronie jastrząb ze złotymi dzwonkami u nóg, w prawej łapie taka sama podkowa z krzyżem jak na tarczy (jest to jeden z pięciu odmian herbu).

Aktem unii horodelskiej w 1413 roku herb Jastrzębiec został przeniesiony na Litwę. Ród Jastrzębców reprezentował Wojciech Jastrzębiec, biskup krakowski, adoptowany został Jan Niemir.1

Jest to najbardziej rozpowszechniony herb występujący w Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Pieczętowało się nim kilkaset rodów, w tym i Malewscy.

Kacper Nieciecki pisze: Ten klejnot dlatego ma nazwisko Jastrzębiec, że przodkowie jego jeszcze w pogaństwie, nosili w herbie samego tylko Jastrzębia: atoli potem za czasów Bolesława Chrobrego Króla, koło roku 999. Gdy Łysą Górę mil dwie od Bożęcina, którą teraz Ś. Krzyża zowią, Poganie nieprzyjaciele opanowali, i na niej jak w fortecy jakiej ubezpieczeni stojąc, z wojska się naszego urągali, mówiąc: Jednego z między siebie stawcie, któryby za Chrystusa waszego, chciał z którym z naszych na pojedynek wynijść. Usłyszawszy to jeden Jastrzębczyk, żarliwością wiary i chwały Boskiej wzruszony, wynalazł podkowy pod kopyta końskie, któremi konia podkowawszy, szczęśliwie się na Łysą Górę przedarł, tam z hardo przedtem natrząsającym się Poganinem pojedynek stoczywszy, pojmał go, i do Króla przyprowadził: innym nawet kaweryi Polskiej żołnierzom, podawszy ten sposób, gdy konie swoje podkowali, a górę śliską i lodem oblaną przebyli, nieprzyjaciela znieśli i zwyciężyli: w nagrodę przemysłu swego, od tegoż Króla, wziął herbu swego odmianę, że podkowę z krzyżem na tarczy mu złożono, Jastrzębia zaś na hełm wyniesiono.2

 

Biorą przydomek Bolesta i wywodzą się od starej mazowieckiej rodziny; nazwisko wzięli od swego dziedzictwa, wsi Malewa, w ziemi wyszogrodzkiej. Aleksy i Piotr zamieszczeni w przywileju danym Jastrząbczykom w 1408 r. od książąt Mazowieckich.

Borzym żonaty z Anną Koziebrodzką 1600 r. Jan, elektor 1632 r. z wojew. Płockiego. Marcin, syn Jana na Malewie i Koziebrodach 1639 r. Jan, sekretarz królewski, podpisał elekcyę 1648 r. z wojew. Płockiem. Dwóch Janów i Marcin z wojew. Płockiego i Krzysztof z ziemi wyszogrodzkiej elektorowie 1669 r. Marcin żonaty z Jadwigą Koziebrodzką 1687 roku. Maryanna, żona Stefana i Ewa, żona Wojciecha Koziebrodzkich 1690 roku. Teresa za Wojciechem Leskim 1695 roku. Jan i Wawrzyniec z ziemią dobrzyńską i Szymon z ziemią ciechanowską podpisali elekcyę 1697 r.(...).

Niektórzy członkowie tej rodziny już na początkach XVII stulecia przesiedlili się na Litwę. Andrzej z wojew. Wileńskim 1632 r., a Stanisław - Jan z wojew. Brzesko - litewskiem 1697 r. podpisali elekcye.

Szymon, doktor filozofii, rektor Uniwersytetu wileńskiego, zm. 1832 r., autor; jego syn Franciszek, tajny radca rosyjski 1865 r. Romuald, syn Józefa, urzędnik w Chocimie, i Maciej, syn Józefa, 1855 r. Andrzej, syn Konstantego, pułkownik gwardyi rosyjskiej 1865 r.Antoni syn Jakuba, z synami: Aleksandrem, Mieczysławem, Franciszkiem i Albinem 1835 roku; Józef, syn Antoniego, z synami, Michałem i Maciejem, oraz Wawrzyniec, syn Antoniego, z synem Izydorem w 1859 r. wylegitymowani w Cesarstwie i zapisani do ksiąg szlachty gub. wileńskiej.3

W XVII wieku rodzina ta posiadała majątek Malewskie Ejdziatowo w parafii raduńskiej, dowodem czego jest testament Krzysztofa swoim synom z 12 października 1693 r. 4

W wieku XVIII i XIX drobna szlachta, licznie rozrodzona zamieszkiwała powiat lidzki. W parafii ejszyskiej: okolice Dzimitry, Honckiewicze, Karmaniszki, Miżany, Ponieździel; w parafii raduńskiej: okolice Janowicze, Lipkuńce, Krzyże, Malewskie, Pietraszuńce, Surkonty; w parafii żyrmuńskiej: okolice Montwiany, Sokoły; w parafii lidzkiej: okolice Bogatki, Przydybajły, Smolaki; w parafii nackiej okolicę Jassowszczyzna i wieś Streżuny; w parafii jelneńskiej okolicę Korsaki a w parafii ossowskiej we wsi Podwarańce.

Spokrewniona z rodami szlacheckimi: Bartoszewiczów, Bernackich, Bieniakońskich, Bohdziewiczów, Burzyńskich, Drozdowskich, Dzimitrowiczów, Harasimowiczów, Konopków, Korejwów, Kuleszów, Monkiewiczów, Niecieckich, Nowokuńskich, Osieckich, Połukordów, Surkontów, Znamierowskich i innymi.

Szymon Malewski syn Andrzeja (*1759 ?1832), profesor prawa i ekonomii politycznej. Rektor Uniwersytetu Wileńskiego w latach 1817 - 1822. W 1781 r. przyjęty jako stypendysta do Seminarium kandydatów stanu nauczycielskiego przy Uniwersytecie Wileńskim. Studiował dwa lata na uniwersytecie w Krakowie skąd wrócił do Wilna, gdzie w 1785 r. otrzymał tytuł doktora filozofii i został nauczycielem matematyki w gimnazjum wileńskim. W 1787 rozpoczął pracę na Uniwersytecie jako wiceprofesor prawa i ekonomii politycznej. Od 1810 r. dziekan, a od 1817r. rektor. Zmarł w Wilnie 12 lutego 1832 r. Zgodnie z jego wolą pochowany został w Turgielach. Z małżeństwa z Katarzyną Witakowską pozostawił syna Franciszka oraz córki: Marię i Zofię (Polski Słownik Biograficzny błędnie podaje informację, jakoby szlachectwo Szymona Malewskiego uznane na podstawie rangi i orderu, potwierdzenie otrzymał 7. 03. 1799 r. w powiecie lidzkim5).

Franciszek Malewski syn Szymona (*1800 ? 1870), filomata, przyjaciel A. Mickiewicza, prawnik, dyrektor Metryki Litewskiej w Petersburgu, założyciel "Tygodnika Petersburskiego". W 1815 r. ukończył gimnazjum wileńskie i rozpoczął studia prawnicze. Od 1817 r. działał w Towarzystwie Filomatów, będąc jednym z najwybitniejszych, obok Mickiewicza, jego członków. Współdziałał przy tworzeniu Filaretów. Odznaczał się wybitnymi zdolnościami, szerokimi zainteresowaniami, oczytaniem w literaturze zachodniej. Aresztowany w 1823 r. za udział w Towarzystwach i 1824 r. skazany na deportację w głąb Rosji. Od 1829 roku w Petersburgu, gdzie rozpoczął pracę jako urzędnik w Metryce Litewskiej. Żonaty (od 1832 r.) z córką Marii Szymanowskiej Heleną (siostrą Celiny, przyszłej Mickiewiczowej), pozostawił dzieci: Adama, Marię ( późniejszą żonę Władysława Mickiewicza), Józefa i Jana. Zmarł 10 kwietnia 1870 r. 6

Antoni Malewski (*1784 ? 1841), rejent w Wilnie, daleki krewny Franciszka.7 Właściciel majątku Wysoki Dwór, do którego przyjeżdżał Franciszek Malewski, Adam Mickiewicz z przyjaciółmi.

Albin Malewski syn Antoniego, uczestnik Powstania Styczniowego, więziony a następnie skazany na śmierć. Jeden z wysokodworskich folwarków nazwano Albinowem.

Mieczysław Malewski syn Antoniego (*1819 ? 1883), doktor medycyny, uczestnik spisku Sz. Konarskiego. Dziedzic na Wysokim Dworze. Zmarł w Warszawie w 1883 r., pochowany na Powązkach.

Bronisław Malewski syn Mieczysława (*1850 ? 1914), inżynier. Ukończył budownictwo cywilne i architekturę w Rydze oraz budowę kolei w Petersburgu. Główny architekt Baku; budował kolej Transsyberyjską. 8

Władysław Malewski syn Józefa Kalesantego (*1879 ? 1960), w wojsku carskim od 1902 do 23.II.1918 r., weteran wojny rosyjsko - japońskiej.

Mieczysław Malewski syn Mieczysława (*1949), profesor doktor habilitowany, prorektor Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji we Wrocławiu, redaktor naczelny kwartalnika "Teraźniejszość, człowiek, edukacja".

Henryk Malewski syn Mariana (*1953), pułkownik w stanie spoczynku, prawnik, profesor doktor Akademii Prawa w Wilnie.

W Powstaniu Styczniowym na Litwie tylko w powiecie lidzkim brali udział:
Malewski Edward syn Andrzeja ( ur. 1843, z okolicy Surkonty parafii raduńskiej, wysłany do guberni samarskiej).

Malewski Julian syn Kajetana (ur. 1843, z okolicy Ponieździel parafii ejszyskiej, wysłany do guberni samarskiej).

Malewski Jan syn Macieja (ur. 1820, zesłany na katorgę po kopalń bezterminowo; pozbawiony stopnia wojskowego, kawaler)

Malewski Jan syn Dominika (ur. 1842, z okolicy Talmonty, parafii nackiej).

Malewski Cyprian syn Piotra (ur. 1836, z okolicy Hormany, parafii ejszyskiej, z oddziału Ostrogi - zesłany do guberni tomskiej).

Malewski Michał syn Piotra (z okolicy Dzimitry parafii ejszyskiej).

 

Na zdjęciach: Szymon Malewski rektor Uniwersytetu Wileńskiego, Z lewej Roman i Gilles Goreccy (potomkowie A. Mickiewicza) i Czesław Malewski z synem Adamem 24 sierpnia 1997 r., Pozwolenie na broń myśliwską dla szlachcica Władysława Malewskiego syna Kalasantego z roku 1909, Autor z pisarzem Wojciechem Żukrowskim w kwietniu 1997 roku

 

---

 

1) Sł. Górzyński, J. Kochański, Herby szlachty polskiej, Warszawa 1994 r., s.68

2) K. Niesiecki, Herbarz Polski, s. 462, t - 4, Lipsk 1839

3) S. Uruski, Rodzina, Herbarz szlachty polskiej, t - 10, s. 148 - 149, Warszawa 1913

4) LVIA, zesp. 381, inw. 5, vol. 394 Rodowód Malewskich powiatu lidzkiego h. Jastrzębiec

LVIA, zesp. 391, inw. 6, vol. 11 Akta szlacheckie z 7.III.1799 r.

5) LVIA, zesp. 391, inw.4, vol.1692 Rody szlacheckie w powiecie lidzkim

6) Polski Słownik Biograficzny, t - XIX, s. 317, PAN 1974 r.).

7) S. Morawski, Z wielkiej samotni, s. 57, Warszawa 1981

8) A. Bajor, Wysoki Dwór - Malewscy, Kurier Wileński 25. 06. 1996 r. oraz z nieopublikowanych wspomnień Tadeusza Mongirda.

Metryki kościelne kościołów parafialnych dekanatu raduńskiego i lidzkiego za 1798 - 1915 lata.